HERKES NEDEN ‘SOCIAL DILEMMA’ BELGESELİ HAKKINDA KONUŞUYOR?

Son vakitlerde dijital detoksları duymuş olabilir ve arkadaşlarınızın iletilerinize çok geç karşılık verdiğini fark etmiş olabilirsiniz. Arkadaşlarınızın geç yanıt vermesi sizi üzüyorsa sebebi yeni Netflix belgeseli ‘Social Dilemma’ olabilir! Netflix’te yayınlandığı tarihten itibaren her yerde ses getiren ‘Social Dilemma,’ toplumsal medyanın psikoloji ve davranışlara olan tesirini anlatıyor. Instagram ‘beğeni’ özelliğini yaratan Justin Rosenstein, beğenileri olumluluğu artırma isteği ile keşfettiğini söylerken, gençlerin az beğeni almayı bir hüzün sebebi olarak göreceğini iddia etmediğini belirtiyor. Google, Facebook ve Instagram yaratıcılarının yer aldığı belgeselde, kullanıcılardan özür dileniyor. Jeff Orlowski tarafından yönetilen belgesel sineması Orlowski, Davis Coombe ve Vickie Curtis tarafından yazıldı.

Silikon Vadisi mühendislerini ve uzmanlarını bir ortaya getiren ‘Social Dilemma’ toplumsal medya platformlarının nasıl yaratıldığını anlatırken tıpkı vakitte beklenmedik tesirleri de deşifre ediyor. Kullanıcıların ‘kapital’ olarak görülmesini ışığa tutan belgeselde birinci olarak “Tabii, sonuçta Google ve Facebook kar hedefi güden şirketler” diye düşünebilirsiniz. Sonuçta kimse bir eseri gelir beklemeden üretmiyor lakin bu belgeseldeki isimler, yarattıkları teknolojilerin dünyayı negatif halde etkilediklerini itiraf ediyorlar. 

Markaların yahut sanatkarların gelir elde etmesi çok olağan zira tüketiciler etkin olarak bir yapıta yahut kıyafete para harcıyorlar. Fakat kullanması ‘ücretsiz’ olan toplumsal medya platformları, tüketicilere direkt olarak bir yarar sağlamadan milyar dolarlar kazanıyorlar. Maalesef yanıt çok rahatsız edici: Bizler ürünleriz. Yani ilgimiz ve toplumsal medya platformlarındaki etkileşimimiz bu şirketlere gelir kazandırıyor. Platformlara reklam veren şirketler tarafından sürdürülen toplumsal medya platformları, bizlerin bilgilerini kullanıyorlar. Toplumsal medya platformlarının reklam verenlere sattıkları yalnızca tıklanmalar yahut görüntülemeler değil. VPL Research kurucusu ve “10 Arguments for Deleting Your Social Media Accounts Right Now” (Sosyal Medya Hesaplarınızı Şu An Silmeniz İçin 10 Neden) kitabının müellifi Jaron Lanier, belgeselde, “Ürün olan, kendi davranışlarınızdaki ve algınızdaki kademeli, hafif, algılanamaz değişiklik… Para kazanabilecekleri tek şey budur. Ne yaptığınızı, nasıl düşündüğünüzü, kim olduğunuzu değiştirmek.” diyerek toplumsal medyanın tesirini anlatıyor. 

Toplumsal medya platformlarında algoritmaların değiştirilerek “yalan” haberlere maruz kalmanızın tehlikesini anlatan Harvard Profesörü ve toplumsal psikolog Shoshana Zuboff ise değişen algoritmaların farkında olmadan gerçek hayattaki davranışlarınızı ve hislerinizi etkilediğini söylüyor. “İşte asıl sorun burada yatıyor: aslında kendi yaptığımızı düşündüğümüz toplumsal medya seçimleri bize ilişkin değil! Gelişen yapay zeka, seçimleri sizin için yaparken tıpkı vakitte davranışlarınızı kestirim ederek, geçmiş aktivitelerinizi kullanarak size tekliflerde bulunabiliyor. Bu da insanlardaki ‘sorgulama’ yetisini kısıtlıyor. “

Bilgisayar ve telefon kameralarına çıkartmalar yapıştırarak komplo teorileri üretmeye alışkınız lakin gerçek olan şu ki manzaralarınız kayıt altına alınmasa da toplumsal medya üzerinden ve telefonunuzdan yaptığınız tüm aktiviteler data olarak kayıt altına alınıyor ve reklam verenlere satılıyor. Teknoloji mühendisi Jeff Seibert’in belgeseldeki açıklamalarına nazaran, en büyük komplo teori endişelerimiz bir nevi gerçek. “İnsanların bilmesini istediğim şey şu: internette yaptıkları her şey izleniyor, takip ediliyor ve ölçülüyor. Yaptığınız en ufak etkileşim bile ayrıntılı bir formda düzenleniyor ve kaydediliyor. Hangi fotoğrafta durup baktınız ve ne kadar uzun bir müddet. Tüm bunlar biliniyor,” diyen Seibert, endişeli duşunuzu bir nevi teyit etmiş oluyor. 

Belgesel ilerledikçe toplumsal medyanın karanlık tarafı ortaya çıkıyor. ‘Sosyal’ medya olarak isimlendirilen mecralar, insanların fizikî ve ‘gerçek’ bağlantısını çekerken, bu platformların genç intiharlarına inanılmaz oranlarda yansıdığı açıklanıyor. Birebir formda siyasi kutuplaşmalar, yalnızlık ve ruh sıhhati bozukluklarına sebep olduğu tartışılan çok sevdiğimiz toplumsal medya platformları birden dehşetli bir tanımlamaya bürünüyor. 

‘Social Dilemma’ belgeselinde en dikkat alımlı bahislerden biri ise ‘yalan haberlerin’ gerçek haberlerden altı kat daha süratli yayılması. Instagram, Twitter yahut Facebook sayfalarınız geçmiş aramalarınıza ve beğenilerinize nazaran şekillenirken bu bakış açısı aslında epeyce mantıklı. Algoritmalar birinin çok fazla komplo teorilerini araştırdığını görürse, toplumsal medya hesaplarında da genelde komplo asıllı haberler yer alıyor ve bu kişi ‘gerçek’ haberlerden gittikçe uzaklaşmış oluyor. Ürkütücü değil mi? Lakin gerçek!

Pekala sonuç nedir? Gerçekte çok mutsuz ve sıkılgan bir hayat yaşayan rastgele biri hayatını ultra ihtişamlı ve görkemli gösterirken bir tarafta ise ana sayfasında yalnızca palavra haberlere maruz kalan bir kesim oluşuyor. Aslında tam olarak teknolojinin ‘kötü’ olmadığını ekleyen Harris, toplumsal medyanın toplumların en berbat yanlarını çıkarabilen bir tehdit olduğunu lisana getiriyor. Belgesel boyunca telefonunuzu camdan dışarı fırlatmak isterken, sinemanın sonunda değişimin insanları yine bir ortaya getirebileceği belirtiliyor. Aslında özünde epeyce yararlı olması için geliştirilen toplumsal medya platformları ‘doğru’ biçimde kullanılabilirse bu felaket senaryoları üzerine düşünmemize gerek kalmayacak. Belgeselde toplumsal medyanın büsbütün kaldırılması savunulmuyor, (sonuçta sinemada yer alan isimler bu platformların yaratıcıları!) yalnızca teknolojiyi etik bedelleri kaybetmeden ve sorgulayarak kullanmanız tavsiye ediliyor. 

Belgeseldeki uzmanların tüyoları nedir?

1. Bildirimleri büsbütün kapatın (Evet! Bildirim konseptini tasarlayanlar artık bunları kullanmamanız gerektiğini savunarak anı yaşamanızı söylüyorlar.)
2. Tekliflere karşı muhafaza sağlayan Chrome uzantılarını yükleyin.
3. ‘Önerilen’ görüntülere ve paylaşımlara tıklamayın ve farkında seçimler yapın.
4. Paylaşmadan evvel haberin doğruluğunu denetim edin. 

Elle